پاکیزگی دهان و دندان در اسلام توسط پیامبر در احادیث فراوانی آورده شده، پیامبر برای مسواک زدن از خمیر دندان استفاده نمی کردند چون خود مسواک دارای فلوراید بود
موضوع نظافت و پاکیزگى در فرهنگ اسلامی، چنان جایگاه ویژه ای دارد که بسیاری از احادیث نقل شده از حضرت محمد و ائمه اطهار در ستایش پاکیزگی و نظافت شخصی مسلمان است. به عنوان مثال پیامبر اسلام (ص) فرمودند: « هرچه توان دارید، در نظافت کوشا باشید؛ زیرا خداوند اسلام را بر نظافت بنا کرده است و داخل بهشت نمی شود مگر کسی که نظافت را رعایت کند»
بر همین اساس روایات فراونی از آن حضرت در باب اهمیت حفظ سلامت دهان و دندان و استفاده از محصولات دهان و دندان نیز نقل شده است که در آن مسلمانان را به نظافت دهان و دندان تشویق کرده، فضایل مسواک را ستوده و استفاده از چوب مسواک را توصیه کرده اند. برای نشان دادن اهمیت مسواک زدن و حفظ پاکیزگی دندان از منظر رسول خدا این حدیث کافی میباشد که حضرت فرمودند: «اگر (از ترس) سنگینی بر امت من نبود، به آنها دستور می دادم که در هر نماز (مسواک) کنند. یا در جایی دیگر از ایشان نقل شده است که: «مسواک وسیله ای برای پاکی دهان و خشنود ساختن رب است»
از همین رو، مسلمانان مقید تر به دین اسلام، با تکیه بر روایات و احادیث نقل شده، روزانه پنج بار قبل از هر وضو و پرداختن به عبادت دندان خود را با چوب مسواک تمیز میکنند. برخی دیگر از مسلمانان کمتر از پنج بار در روز از مسواک استفاده می کنند یا به جای مسواک چوبی از مسواک پلاستیکی استفاده می کنند.
امام هشتم، امام رضا(ع) می فرماید: "بهترین چوب برای مسواک، چوب درخت اراک است، زیرا این چوب، دندان ها را جلا می دهد و دهان را خوشبو می کند و لثه ها را محکم کرده و نیز از پوسیدگی جلوگیری می نماید؛ و این فواید در صورتی است که مسواک زدن با اعتدال و میانه روی همراه باشد." چوب مسواک که از ریشه یا شاخه های مختلف گیاه سالوادورا پرسیکا یا درخت اراک تهیه می شود. لایه داخلی چوب این درخت از الیاف سلولزی تشکیل شده است که بر اساس نظامی دقیق در کنار یکدیگر مرتب شده اند و در کنار هم کامل ترین مسواک طبیعی را تشکیل می دهند. تحقیقات صورت گرفته نشان میدهد که چوب مسواک به خاطر دارا بودن مواد مختلف مفید از جمله فلوراید، برای حفظ سلامت دندان، باعث استحکام ساختار دندان و لثه شده و از پوسیدگی دندان ها جلوگیری مینماید.
مسواک باعث ایجاد عطر در دهان و رفع بوی بد میشود
حس چشایی را بهبود میبخشد
به تقویت حافظه کمک میکند
باعث درخشدنگی دندان میشود
بینایی را تقویت میکند
به هضم غذا کمک میکند.
اگرچه چوب مسواک ابزاریست باستانی که برای حفظ سلامت دهان و دندان از 7000 سال پیش توسط برخی تمدن ها مانند مصریان، یونانیان و رومیان استفاده میشده است. اما کاربرد این ابزار به شکلی که امروزه میشناسیم در زمان ظهور دین مبین اسلام، توسط حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار ترویج شد و هم اکنون هم در بسیاری از کشورهای جهان اسلام و بین مسلمانان از مقبولیت بالایی برخوردار است. حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرموده اند" مسواک را مرتب انجام دهید که برای دهان مفید است و باعث خرسندی خالق است. خداوند از مسلمانی که از مسواک استفاده می کند خشنود است.»
پیامبر اکرم (ص)، از چوب مسواک برای تمیز کردن دهان و دندان خویش استفاده میکردند که در واقع شاخه های درخت «اراک» بود که در مکه و اطراف آن یافت می شد. حضرت محمد(ص)استفاده از آن را دوست داشتند و مسلمانان را به این کار بسیار تشویق می کردند. آن حضرت توصیه میکردند که برای حفظ بهداشت کامل دندان و لثه ها علاوه بر مسواک زدن با چوب مسواک، دهان نیز با آب سه بار شستشو داده شود.
با تکیه بر روایاتی که از پیامبر اکرم (ص) در مورد نحوه حفظ بهداشت دهان و دندان نقل شده است به نظر میرسد که تاکید آن حضرت بر مسواک زدن بوده است که همان چوب گیاه سالوادورا پرسیکا یا چوب درخت اراک میباشد. این گیاه، با توجه به مواد موجود در ریشه و ساقه اش (فلاونوئید سالوادورین و آلکالوئیدها، میتل آمین، سدیم کلراید، پتاسیم کلراید، سولفور، فلوئور، فلاونوئید، تانن و غیره) علاوه بر داشتن فرم مسواک برای پاک کردن مکانیکی دندانها، عملا تاثیرات مشابه خمیردندان های امروزی را داشته و جایگزین مناسبی برای خمیردندان ها به کار میرود . از همین رو به نظر میرسد که در زمان پیامبر (ص) چوب مسواک به تنهایی و بدون هر گونه ماده افزودنی به عنوان خمیر دندان برای تمیز کردن و حفظ بهداشت و سلامت دهان و دندان به کار میرفته است. با پیشرفت علم و تکنولوژی، دست آورد محققان حوزه سلامت دهان و دندان نیز مؤید خواص کم نظیر چوب این گیاه راز آلود میباشد. بر اساس یافته های مقاله سلامت دهان و دندان از آموزه هاي اسلامی تا صنایع بزرگ داروسازي، قسمت ها و اجزای گیاه سالوادورا پرسیکا محتوي مواد و ترکیبات مختلف از جمله آمین و دي هیدروایزو کومارین، دیمرها آلکالوئیدى به نام سالوادورین و مقادیر زیادى از کلرور ها به خصوص کلرور سدیم و کلسیم، فسفر، سیلیسیم، اگزالات کلسیم، فلوئور، سیلیکا، ترکیبات گوگردي مثل ژیپس(gypsum) ، ساپونین، رِزین، ویتامین ث( C ) ، تانن، اسید تانیک، آلکالوئید ها مانند تري متیل آمین، استروئید هاي گیاهی، بیکربنات سدیم، گلیکوزید ها، ترکیبات آلی از قبیل پیرولیدین و سابر ترکیبات دیگر میباشد. این ترکیبات هر کدام به نحوی باعث حفظ سلامت دهان و دندان ها شده و از ایجاد پوسیدگی و سایر بیماری های دهان و دندان جلوگیری میکنند.
بنابراین استفاده از این گیاه به مقاوم شدن دندان کمک می کند، البته که تنها نوع مسواک در این امر موثر نیست و داشتن روتین مراقبت از دندان و البته انتخاب بهترین خمیر دندان با توجه به نیازهای دهان و دندان و رعایت نقش تغذیه و دندان از عوامل دیگر مقاومت دندان ها هستند.
بر اساس آنچه که از سنت پیامبر در فرهنگ اسلامی بیان شده است، مسواک زدن با چوب مسواک به عنوان بهترین روش حفظ سلامت دهان و دندان مطرح شده است. اما با در نظر گرفتن شرایط این روزهای جامعه و احتمالا به خاطر عدم دسترسی به چوب مسواک، استفاده بیشتر از مسواک های پلاستیکی و به پیروی از آن، استفاده از خمیر دندان ها نیز رواج یافته است. در سنت اسلامی مسلمانان می توانند از خمیردندان فلوراید دار یا خمیر دندان بدون فلوراید استفاده کنند. زیرا فلورایدی که از ماده معدنی طبیعی موجود در پوسته زمین مشتق شده است، حلال بوده و قابل مصرف میباشد. همچنین اگر در خمیردندان از گلیسیرین حلال که مشتق شده از گیاهان یا فراورده های نفتی است، استفاده شده باشد حلال و قابل مصرف میباشد اما اگر گلیسیرین بکار رفته در خمیردندان از خوک گرفته شده باشد آن خمیر دندان حرام بوده و قابل استفاده نیست. بهترین راه برای فهمیدن حلال یا حرام بودن خمیردندان، چک کردن برچسب محصول یا تماس گرفتن با شرکت تولید کننده خمیردندان است.
در مورد تاریخچه استفاده از خمیر دندان برای اولین بار در فرهنگ اسلامی، اطلاعات دقیقی در دست نمیباشد. دلیل این موضوع شاید این نکته باشد که تاکید روایات و احادیث نقل شده از پیامبر اسلام و ائمه اطهار در مورد حفظ بهداشت دهان و دندان با استفاده از چوب مسواک بوده است. به طوری که تقریبا در بیش از 50 حدیث به مسواک زدن و کاربرد چوب اراک به عنوان ابزار مسواک و حفظ سلامت دندان ها تاکید شده است. چوب مسواک به تنهایی معادل و جایگزین ترکیب خمیردندان و مسواک امروزی است، در واقع چوب مسواک هم مسواک است و هم به طور طبیعی مواد محلول در خمیردندان را در ترکیبات خود دارد. تحقیقات جدیدتر هم موید این مساله میباشد و در تحقیقات و آزمایشات مختلف، برای بررسی خواص موثر این گیاه، مواد وترکیبات موجود در چوب اراک استخراخ شد و در تهیه خمیر دندان و دهان شویه مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان مثال خمیردندان Qualimeswaks متعلق به شرکت سویسس فارما بازل لیمیتد یا دهان شویه پرسیکا که در کشور عزیزمان ایران تولید شده است. با این حال تحقیقات بیشتر نشان میدهد که در مقایسه با خود گیاه اراک، خمیردندان یا دهانشویه ی تولید شده از آن، اثر گذاری کمتری دارد. محققان بر این باورند که در زمان استفاده از این گیاه و در ترکیب با بزاق دهان ترکیباتی از آن آزاد میشود که خواص موثر آن را افزایش میدهد.
همچنین بخوانید درباره کاردستی در مورد بهداشت و سلامت
وجود احادیث و روایات نقل شده فراوان از طرف پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار در مورد مسواک زدن حاکی از میزان اهمیت بهداشت دهان و دندان در فرهنگ اسلامی و سیره رسول اکرم (ص) می باشد. حضرت محمد (ص) مسواک زدن را اقتضای فطرت انسان میدانست و خود حضرت چنان روی این امر تاکید داشت که طبق روایات حتی در بستر بیماری و مرگ نیز از تمیز کردن دندان هایشان، دست نمیکشید.
طبق روایات اسلامی، برای تمیزکردن دهان و دندان باید سه بار آب را در دهان گرداند (مزمزه کرد) و علاوه بر این از چوب مسواک یا همان چوب درخت اراک برای تمیزکردن دندان ها استفاده نمود. برای استفاده از چوب مسواک باید پوست قسمتی از آن را کند و جدا کرد، سپس چوب را قبل از اولین استفاده به مدت حداقل 8 ساعت درون آب قرار داد تا نرم شود. سپس باید آن قسمتی که پوستش کنده شده را انقدر جوید تا به صورت تارهای مویی برس مانند تبدیل شود. سپس میتوان آن را مانند مسواک روی دندان ها به ارامی کشید و استفاده کرد. در حالت ایده آل طبق سفارش رسول خدا توصیه میشود که 5 نوبت در شبانه روز عمل مسواک زدن با چوب اراک انجام شود اما اگر امکان پذیر نبود با توجه به شرایط فرد این عمل صورت گیرد.
برای حفظ کیفیت چوب مسواک و خاصیت پاک کنندگی آن، بعد از چند روز استفاده، باید سر کهنه برس مانند آن را جدا کرده و پوست قسمت بعدی را کند و مورد استفاده قرار داد. همچنین باید توجه داشت که در هنگام استفاده، چوب مسواک نه باید خیلی خشک باشد که موجب آسیب و التهاب لثه ها شود و نه خیلی خیس باشد که نتواند دندان ها را تمیز کند. همچنین بعد از استفاده از چوب مسواک باید ان را شست و در هوای تمیز کاملا خشک کرد.
